Komisja Rządowa

Boris Szczerbina (w środku kadru) w czasie kiedy był przewodniczącym komisji śledczej.

Komisja rządowa ds. eliminacji skutków wypadku w Czarnobylskiej Elektrowni Jądrowej (ros. Правительственной комиссии по ликвидации последствий аварии на Чернобыльской АЭС) – międzyresortowa komisja śledcza powołana rozporządzeniem nr 830 Rady Ministrów ZSRR z 26 kwietnia 1986, do zbadania przyczyn oraz usunięcia skutków wypadku w Czarnobylskiej Elektrowni Jądrowej.

Historia

Komisja została powołana około godziny ósmej rano 26 kwietnia 1986, kilka godzin po wypadku w Czarnobylskiej Elektrowni Jądrowej. Na czele komisji stanął zastępca przewodniczącego Rady Ministrów ZSRR Boris Szczerbina. Tego samego dnia o godzinie 16 zaplanowano wylot członków komisji z podmoskiewskiego lotniska Wnukowo do Kijowa, skąd transportem kołowym miano skierować się do Prypeci. Podczas lotu Walerij Legasow prowadził rozmowę z przewodniczącym komisji Borisem Szczerbiną o wypadku w elektrowni jądrowej w Three Mile Island w 1979 i doszli do wniosku, że z powodu różnic w konstrukcji reaktora przyczyny wypadku czarnobylskiej elektrowni prawdopodobnie są zupełnie inne niż te w TMI.

Komisja rozpoczęła śledztwo po przybyciu na miejsce wypadku w godzinach nocnych 26 kwietnia. Pierwsze wiadomości o wypadku jakie zostały im przedstawione informowały że budynek reaktora został zniszczony w wyniku dwóch eksplozji, a kilkaset osób zostało napromieniowanych w różnym stopniu. Śmierć poniosły dwie osoby będące pracownikami elektrowni, a pozostali są hospitalizowaniu w miejskiej jednostce medycznej. W Prypeci warunki radiacyjne były zbliżone do normalnych. Eksploatacja pozostałych bloków energetycznych nie została wstrzymana. Pierwszą decyzją komisji było wstrzymanie eksploatacji trzeciego bloku z powodu wspólnego systemu wentylacji ze zniszczonym blokiem. Stopień zniszczenia reaktora zbadano z powietrza przy pomocy śmigłowców. Loty zwiadowcze dostarczyły informacje że wewnątrz budynku reaktora znajdowały się duże strefy emanujące silnym szkarłatnym blaskiem oraz wydobywa się biały słup dymu o wysokości kilkuset metrów. Legasow zauważył, że trudno było ocenić, czy poświata była spowodowana żarowymi blokami grafitu, które pozostały po wybuchu, czy też spaleniem grafitu. Według jego wstępnych szacunków całkowite spalenie grafitowwego wnętrza reaktora nastąpi do około 240 godzin (5 dni). Ponieważ poziomy promieniowania były ekstremalnie wysokie, grafit można było zgasić tylko z powietrza, na wysokości nie mniejszej niż 200 m nad reaktorem. W ciągu kilku następnych dni zaczęły pojawiać się telegramy z zagranicy, sugerujące sposoby radzenia sobie z pożarami grafitu przy użyciu proszkowych mieszanin chemicznych. Po znacznych rozważaniach jako stabilizator temperatury wybrano mieszankę ołowiu i dolomitu.

Była to pierwsza i jedyna oficjalnie powołana komisja, która zbadała przyczyny awarii. Jej cel został zdefiniowany jako zbadanie przyczyn i wyeliminowanie następstw wypadku. Jednak po przybyciu na miejsce członkowie komisji natychmiast stanęli w obliczu tak ogromnej ilości pracy, którą należało pilnie wykonać aby zapobiec dalszemu rozprzestrzenianiu się skutków wypadku, że pierwotnie postawione przed nią cele całkowicie się zmieniły. Stała się centralnym organem kierowania pracami likwidacyjnymi. W jej ramach utworzono grupy operacyjne (OG), z których każda pod kierownictwem jednego z członków komisji prowadziła prace w określonym kierunku. Tylko jedna z tych grup (grupa A. G. Mieszkowa) miała za zadanie zbadać przyczyny wypadku.

Grupa A. G. Mieszkowa

Grupa pod kierownictwem w-ce ministra Średniego Przemysłu Maszynowego była roboczym organem komisji śledczej. Wynikiem prac tej grupy w pierwszym tygodniu po wypadku był akt śledztwa. Trzech członków grupy (w-ce minister energetyki ds. eksploatacji elektrowni jądrowych Giennadij A. Szaszarin, dyrektor WNIIAES A. A. Abagian oraz B. J. Pruszyński naczelny inżynier projektowej organizacji „SOJUZATOMENERGO” Ministerstwa Energetyki) odmówiło jego podpisania gdyż nie zgadzało się z jego końcowymi wnioskami

Akt nazywany jest również raportem końcowym Komisji Mieszkowa. Zgodnie z jego treścią najbardziej prawdopodobną przyczyną wypadku było przerwanie dopływu wody do rdzenia reaktora z powodu kawitacji GCN, która doprowadziła do dostania się mieszanki pary do kanałów technologicznych.

Przez długi czas, akt ten był oficjalną wersją przyczyn wypadku Minsriedmasza (Ministera Średniego Przemysłu Maszynowego).

Komisja G. A. Szaszarina

Członkowie grupy A. G. Mieszkowa z ramienia Ministerstwa Energii i Elektryfikacji (Giennadij A. Szaszarin, A. A. Abagian oraz B. J. Pruszyński) odmówili podpisania raportu końcowego i przeprowadzili własne dochodzenie, w wyniku którego (tydzień lub później) pojawił się dokument „Dodatek do aktu śledztwa”. Dokument ten dowodził, że nie było kawitacji w MCP, a wypadek zaczął się po naciśnięciu (bez wyraźnego powodu) przycisku AZ-5. Według tego dokumentu głównymi przyczynami awarii były konstrukcyjne wady prętów awaryjnych i regulacyjnych układu sterowania i zabezpieczeń (USZ), a także błędy w obliczeniach współczynnika reaktywności dla pary.

Dokument ten znany jest również jako raport końcowy Komisji Szaszarina, chociaż nie była to oficjalna komisja a jedynie wewnętrzna komisja śledcza Ministerstwa Energetyki. W tym raporcie G. A. Szaszarin konsekwentnie bronił na wszystkich płaszczyznach głównych postanowień tego dokumentu, jako oficjalnego punktu widzenia Ministerstwa Energetyki.

Wyniki pracy komisji

Otrzymawszy dwa diametralnie odmienne wyniki śledztwa, komisja śledcza stanęła w martwym punkcie a wszystkie jej dalsze działania w zakresie badania przyczyn awarii w ciągu następnych dwóch miesięcy polegały jedynie na próbie pogodzenia sprzeczności, sformułowania jednego punktu widzenia i wydaniu oficjalnego stanowiska w ocenie przyczyn awarii.

Próby te okazały się skazane na niepowodzenie, nigdy nie sformułowano jednego wniosku komisji, końcowe wyniki musiały zostać rozstrzygnięte w grupie operacyjnej Biura Politycznego utworzonej pod kierownictwem Nikołaja Ryżkowa, przewodniczącego Rady Ministrów ZSRR. Grupę tą utworzono kiedy stało się jasne, jakie siły i w jakim stopniu powinny być zaangażowane w likwidację skutków awarii.

Raport końcowy

Raport końcowy został sformowany przez Wydział Przemysłu Komitetu Centralnego KPZR (A. I. Wolski, G. A. Kopczinski) który zastąpił wniosek komisji śledczej. Dokument ten został przedstawiony światowej społeczności naukowej i technicznej w sierpniu 1986 r. Na spotkaniu ekspertów MAEA jako oficjalny raport o awarii Czarnobylskiej.

Był to kilkuset stronicowy raport naukowo-techniczny którego autorami było kilkadziesiąt osób. W raporcie za głównych odpowiedzialnych za awarię uznano błędnie działania personelu operacyjnego elektrowni. Pomimo faktu, że raport ekspertów radzieckich nie jest w żadnym razie konkluzją komisji śledczej, jest on jednak uważany za taki.

Skład komisji

W skład komisji wchodzili członkowie wielu ministerstw, piastujący stanowisko nie niższe niż wiceminister oraz grupa ekspertów z dziedziny elektrowni jądrowych, lekarzy, fizyków i radiologów.

Przewodniczący:

• Boris Jewdokimowicz Szczerbina – zastępca przewodniczącego Rady Ministrów ZSRR

Członkowie

• Aleksandr Grigorewicz Mieszkow – pierwszy zastępca ministra Średniego Przemysłu Maszynowego ZSRR
• Anatolij Iwanowicz Majoriec – minister Energetyki i Elektryfikacji ZSRR
• Jewgienij Iwanowicz Worobjew – pierwszy zastępca ministra Ochrony Zdrowia ZSRR
• Walerij Aleksijewicz Legasow – akademik, pierwszy zastępca dyrektora Instytutu Energii Atomowej imienia I. W. Kurczatowa
• Walerij Iwanowicz Drugow – zastępca Ministra Spraw Wewnętrznych ZSRR
• Nikołaj Fiedorowicz Nikołajew – zastępca przewodniczącego Rady Ministrów Ukraińskiej SRR
• Iwan Stiepanowicz Pluszcz – przewodniczący komitetu wykonawczego Kijowskiej Obwodowej Rady Delegatów Ludowych
• Wiktor Aleksiejewicz Sidorienko – pierwszy zastępca przewodniczącego Gosatomeniergonadzor ZSRR
• Nikołaj Pietrowicz Simoczatow – przewodniczący Centralnego Komitetu Związku Zawodowego pracowników elektrowni i przemysłu energetycznego
• Oleg Wasiljewicz Soroka – zastępca Prokuratora Generalnego ZSRR
• Fiedor Aleksiejewicz Szczerbak – naczelnik Szóstego Zarządu Głównego KGB ZSRR