Duga

Wczytywanie mapy…

{"minzoom":false,"mappingservice":"leaflet","geoservice":"geonames","maxzoom":false,"width":"auto","height":"350px","centre":false,"title":"","label":"","icon":"","visitedicon":"","lines":[],"polygons":[],"circles":[],"rectangles":[],"wmsoverlay":false,"copycoords":false,"static":false,"zoom":false,"defzoom":14,"layer":"OpenStreetMap","overlaylayers":[],"resizable":false,"enablefullscreen":false,"markercluster":false,"clustermaxzoom":20,"clusterzoomonclick":true,"clustermaxradius":80,"clusterspiderfy":true,"locations":[{"text":"","title":"","link":"","lat":51.3047,"lon":30.0694,"icon":""}],"imageoverlays":null}

Duga (ros. Дуга), zwany też Okiem Moskwy – nieużywana obecnie instalacja radzieckiego strategicznego radaru pozahoryzontalnego (OTH) pracującego w zakresie fal krótkich, znajdująca się na terenie Strefy Wykluczenia wokół Czarnobylskiej Elektrowni Jądrowej w pobliżu Czarnobyla, Mikołajewa i Komsomolska nad Amurem. Instalacja służyła do wykrywania nadlatujących nad terytorium ZSRR pocisków balistycznych m.in. USA z głowicami nuklearnymi, jako jeden z ważnych elementów systemu wczesnego ostrzegania przed atakiem na ZSRR.

Historia

Czarnobyl

Decyzję o budowie węzła nr 1 (oznaczenie RŁU-1) systemu Duga w rejonie miasta Czarnobyl podjęto już w 1969 roku, lecz dopiero trzy lata później podjęto oficjalną decyzję o jej budowie uchwałą Rady Ministrów ZSRR i Komitetu Centralnego ZSRR z 18 stycznia 1972 roku. Radar został zaprojektowany w Naukowo-Badawczym Instytucie Dalekiej Radiołączności (NIIDAR). a zbudowany został w fabryce maszyn w Dniepropietrowsku. Jego głównym konstruktorem był Franc Kuzminskij. Budowę radaru w rejonie Czarnobyla rozpoczęto w marcu 1973 roku a zakończono ją dwa lata później w 1975 roku. Stacja rozpoczęła funkcjonowanie 4 lipca 1976 roku. Pierwsze testy eksploatacyjne systemu zostały przeprowadzone w 1978 roku. Z uwagi na to że wyniki testów znacząco odbiegały od pierwotnych założeń, komisja państwowa nie wydała zgody na przyjęcie Dugi do służby bojowej w wyniku czego testy eksploatacyjne zakończyły się wynikiem negatywnym. W 1979 roku postanowiono wznowić eksploatację testową instalacji radarowej przy udziale specjalistów wojskowych i konstruktorów. Jednocześnie prowadzono prace w Naukowo-Badawczym Instytucie Dalekiej Radiołączności (NIIDAR) nad zwiększeniem mocy systemu. W 1981 roku Rada Ministrów ZSRR wydała postanowienie o modernizacji Dugi. Prowadzone testy miały objąć również zbadanie wpływu jonosfery polarnej na radiolokację za horyzontalną oraz testy nowych rozwiązań technicznych oraz algorytmów obliczeniowych. Podjęto też kroki zmierzające do zakończenia testów państwowych, które przeprowadzono w 1981 roku. W konsekwencji przeprowadzonych testów komisja państwowa złożona z przedstawicieli wojska i konstruktorów oceniła, że węzeł komsomolski spisuje się znacznie lepiej niż czarnobylski, lecz pomimo tego nie spełnia wymogów warunków zamówienia, a tym samym nie przyjęto węzła do służby i powrócił on do fazy eksploatacji testowej. Rozpoczęto konieczną modernizację systemu. Po mimo pewnych ograniczeń funkcjonalnych radar został dopuszczony do eksploatacji próbnej z dniem 31 maja 1982 roku. Miesiąc później 30 czerwca 1982 został on dopuszczony do próbnego dyżuru bojowego. Modernizacja systemu zakończyła się w 1983 roku. Ponownie rozpoczęto program wdrożeniowy systemu przy użyciu eksperymentalnej instalacji w Mikołajowa.

Katastrofa w Czarnobylu

26 kwietnia 1986 radar został wyłączony, aby ochronić jego elektronikę przed uszkodzeniem, które mogło być wywołane podwyższonym promieniowaniem związanym z awarią w pobliskiej Czarnobylskiej Elektrowni Jądrowej. Ostateczne zamknięcie obiektu nastąpiło w sierpniu 1988, gdy okazało się, że z powodu wysokiego promieniowania obiekt nie będzie funkcjonować poprawnie.

Lokalizacja

Czarnobyl

W okolicach Czarnobyla znajdował się główny węzeł sieci Duga o oznaczeniu RŁU-1. Część odbiorcza znajdowała się ok. 9 km na południe, z lekkim odchyleniem na zachód od Czarnobylskiej Elektrowni Jądrowej. Pozostałości konstrukcji są wyraźnie widoczne na fotografiach satelitarnych rejonu Czarnobyla. Kilkadziesiąt kilometrów dalej na północny wschód od elektrowni, na południe od Homla pod miejscowością Lubecz znajdowała się druga, nieistniejąca już konstrukcja oddalona od pierwszej o około 58 km. Pozostały po niej fundamenty anteny i zabudowania. Ta konstrukcja była częścią nadawczą radaru. Cały obiekt był objęty klauzulą tajności i pilnie strzeżony przez jednostki specnazu. Obszar w promieniu ok. 5 km od anteny był zamknięty, a na mapach sztabowych obiekt został oznaczony jako obóz pionierski, podobnie jak większość tego typu obiektów. Sam obiekt był oficjalnie nazywany centrum radiowym telekomunikacji. Pomiędzy tym obiektem a terenem elektrowni znajdowało się stanowisko dywizjonu rakietowego obrony powietrznej S-75 "Dźwina" lub S-75M "Wołchow". Część nadawcza była obsługiwana przez jednostkę wojskową A3330 a odbiorcza przez jednostkę 74939. W kodzie NATO instalacja systemu została oznaczona jako "Obiekt 2999".

Instalacja koło Czarnobyla wymagała około 1000 osób obsługi. W rejonie kompleksu zbudowano dla personelu i ich rodzin zamknięte miasteczko garnizonowe Czarnobyl-2. Personel stacji nadawczej mieszkał w specjalnie wybudowanym miasteczku Lubecz-1, które dzisiaj stoi opuszczone.

Konstrukcja anten

Wszystkie anteny radarów Duga były zbudowane w postaci ściany masztów. Dwa skrajne maszty służyły jako naciągi reflektorów antenowych, a pozostałe, środkowe, służyły jako konstrukcja nośna dipoli.

Czarnobyl

W rejonie Czarnobyla postawiono dwa zespoły anten odbiorczych, każdy nastrojony na inne pasmo KF. Mniejszy zespół składał się z 12 masztów wysokości 90 m (85 m) – na zakres 14 do 30 MHz; większy – z 17 masztów wysokości 150 m (135 m), na zakres 4 do 14 MHz. Oba położone były jeden obok drugiego na przestrzeni około 900 m. Każdy z masztów podtrzymywał 21 szerokopasmowych anten o konstrukcji zbliżonej do dipola Nadienienki. W tylnej części konstrukcji znajdowała się siatka, pełniąca rolę reflektora fal. Konieczność zastosowania dwóch anten podyktowana była rozszerzeniem zakresu częstotliwości, aby uniknąć utrudnień propagacyjnych związanych z zakłóceniami jonosfery przez zorze polarne.

Pozostałe konstrukcje Duga, których wiązka nie przebiegała przez strefę polarną, zbudowane były z pojedynczych anten. W bezpośrednim sąsiedztwie anten pod ziemią znajdowały się urządzenia odbiorcze i centrum dowodzenia.

Na południowy zachód od głównego zespołu anten ścianowych znajdowała się konstrukcja antenowa typu CDAA, zbudowana na planie koła z dwoma koncentrycznymi pierścieniami anten, nastrojonymi na te same zakresy co anteny ścianowe, oraz z częściowo zagłębionym w ziemi, centralnie położonym budynkiem z aparaturą i anteną centralną. Konstrukcja ta odgrywała rolę pomocniczą, weryfikując odczyt z anten ścianowych oraz służyła do prac eksperymentalnych. Wiązka sygnału obejmowała terytorium Stanów Zjednoczonych od północno-wschodniej strony i przebiegała przez biegun północny.

Masa całej konstrukcji w Czarnobylu-2 to ok. 13000-14000 ton. Koszt budowy radaru szacuje się na 0,5 do 1,5 mld dolarów.

Na terenie kompleksu znajdowała się niezbędna infrastruktura towarzysząca, w tym środki łączności.

Położenie

Początkowo zakładano budowę instalacji węzła nr 1 na północ od Kijowa w rejonie miejscowości Dymer. Według nieoficjalnych informacji do zmiany pierwotnej lokalizacji przyczynił się ówczesny przewodniczący Rady Ministrów Ukraińskiej SRR - Wołodymyr Szczerbycki który zaproponował budowę instalacji w rejonie budowanej Czarnobylskiej Elektrowni Jądrowej, na północny zachód od miasta Czarnobyl na terenach masywów leśnych.

Nazewnictwo

W wielu opracowaniach można znaleźć informację że instalacja w rejonie Czarnobyla oficjalnie była określana mianem Duga-2, a w Komsomolsku nad Amurem Duga-3 lub odwrotnie. Oba stwierdzenia uważa się za błędne z uwagi na fakt że instalacja Duga-3 w ogóle nie istniała a instalacje Duga-1 i Duga-2 były instalacjami eksperymentalnymi koło Mikołajowa w USRR (Ukraina). Instalacje bojowe zlokalizowane w rejonie Czarnobyla i Komsomolska były oznaczone kryptonimem Duga bez żadnej dodatkowej cyfry.