Godzina Zero: Katastrofa w Czarnobylu

Igor Sławiński jako Anatolij Diatłow (po lewej) oraz Aleksandr Koroszko jako. Aleksandr Akimow (po prawej).

Godzina zero: Katastrofa w Czarnobylu (ang. Zero Hour: Disaster at Chernobyl) – odcinek programu dokumentalizowanego, produkcji kanadyjsko-brytyjskiej, emitowany w Polsce przez m. in. Discovery. Seria przedstawiała ostatnią godzinę przed największymi katastrofami XX i XXI wieku. W zamierzeniu twórców z dokładnością co do sekundy. Pierwszy odcinek pierwszej serii przedstawia wypadek w Czarnobylskiej Elektrowni Jądrowej. Odcinek ten stał się jednym z najpopularniejszych dokumentów o wypadku.

Fabuła

Odcinek został zrealizowany w formie rekonstrukcji fabularnej ostatniej godziny przed wypadkiem 26 kwietnia 1986 (00:23 – 01:23). Sekwencje fabularyzowane przerywane są autentycznymi ujęciami i fragmentami wywiadów z uczestnikami wspomnianych wydarzeń oraz nauczonymi świadkami. Wśród komentatorów występują: starszy inżynier sterowania blokiem (SIUB), członek IV. zmiany roboczej bloku energetycznego nr IV (25 kwietnia 16:00 – 24:00) – Boris Stolarczuk, naczelny inżynier elektrowni w latach 1986-87 – Nikołaj Sztejnberg, starszy inżynier mechanik na II. wydziale reaktora (RC-2) – Aleksandr Juwczenko, autor książki Ablaze: The Story of the Heroes and Victims of Chernobyl – Piers Paul Read oraz śledczy w Prokuratury Okręgowej w Kijowie zaangażowany w sprawę wyjaśnienia przyczyn wypadku – Siergiej Jankowskij.

0:23 – 0:30

Akcja rozpoczyna się o godzinie 0:23 w BSzCzU-4. W pierwszych minutach przedstawieni zostają trzej główni bohaterowie – starszy inżynier sterowania rektorem Leonid Toptunow, naczelnik V. zmiany roboczej bloku (26 kwietnia 0:00 – 8:00) Aleksandr Akimow i zastępca naczelnego inżyniera Anatolij Diatłow. Od samego początku odcinek ukazuje Anatolija Diatłowa jako człowieka bezwzględnego, pysznego, nieliczącego się ze zdaniem innych, zwłaszcza na uwagi Aleksandra Akimowa. Jako główne przyczyny wypadku wskazuje zarówno błędy techniczne reaktora, jak i mylne decyzje zastępcy naczelnego inżyniera, który za wszelką cenę dąży do realizacji programu roboczego którego pozytywne przeprowadzenia ma umożliwić mu awans.

0:31 – 1:22

O 0:31 operatorzy świadomi niebezpiecznie niskiej mocy (700 MW), oczekują przerwania programu ze względu na odstępstwa od założonych w nim parametrach reaktora. Mimo protestów większości członków zmiany, zastępca naczelnego inżyniera kontynuuje dalsze przygotowania. O 0:36 systemy alarmują o niskim stanie wody w separatorach pary. Po dwóch minutach moc reaktora spada do 0 MW. Kolejno Diatłow wydaje polecenie zwiększenia mocy poprzez podniesienie wszystkich prętów kontrolnych, co narrator programu uznaje za samobójstwo. Podobne zdanie wyraża naczelnik zmiany bloku, strofowany ciągle przez Diatłowa. W wyniku jego decyzji Toptunow zostaje na chwilę zastąpiony na stanowisku przez Jurija Treguba. O 0:52 operatorzy otrzymują kolejny sygnał o niedostatecznej ilości wody w separatorach. Kolejno akcja przenosi się na halę turbin. Naczelnik zmiany II. wydziału reaktora, Walerij Pierewaczenko dokonuje obchodu podległych mu stanowisk roboczych. W tym celu wizytuje stanowisko starszego operatora głównych pomp cyrkulacyjnych Walerija Chodemczuka oraz Aleksandra Juwczenki.

1:23

Wezwany wcześniej przez Diatłowa do BSzCzU-4 Walerij Pierewaczenko, przechodzi przez główną halę reaktora i spostrzega alarmujący stan prętów reaktora. Bezskutecznie próbuje o tym zaalarmować pokój kontrolny poprzez wizyjny system nadzorczy. W BSzCzU panuje gorączkowa atmosfer, systemy masowo sygnalizują przekroczone parametry. Zdezorientowany sytuacją Akimow podejmuje decyzję wdrożenia procedury AZ-5 która ma doprowadzić do awaryjnego wygaszenia. Mimo jej uruchomieniu moc nadal rośnie. Kilka sekund przed wybuchem do pokoju wbiega Pierewaczenko informując czego był świadkiem w hali reaktora. Następuje wybuch. Akcja przenosi się do Juwczenki który zdezorientowany i nieświadomy sytuacji kieruje się w stronę hali turbin aby pomóc potencjalnym poszkodowanym. W drodze spotyka rannego Wiktora Diegtiarenkę, który mimo obrażeń prosi o pomoc innym poszkodowanym. Następnie spotyka drugiego operatora pomp Gienadija Rusanowskiego, który mimo wielu poparzeń prosi o poszukianie Walerija Chodemczuka. W tym miejscu kończy się opis przebiegu wypadku, w dalszej części przedstawiona zostaje ewakuacja Prypeci i akcja likwidacyjna.

Wiarygodność

Nawet dla niewprawionego widza absurdalna wydaje się scena finałowa z włączeniem AZ-5 i Pierewaczenką. Niewiarygodnym jest aby systemy bezpieczeństwa reaktora sygnalizowały o niebezpieczeństwie dopiero, gdy moc wyrzucała pręty paliwowe. Wbiegnięcie Walerego Pierewaczenki i dramatyczne włączenie AZ-5 jest sceną niemalże identyczną do wizji zawartej w książce G. Miedwiediewa „Raport z Czarnobyla”, krytykowanej ze względu na wiarygodność. Skrajnie negatywny obraz Anatolija Diatłowa przypomina opinie z „oficjalnej wersji”.