Wypadek w Czarnobylskiej Elektrowni Jądrowej

Wypadek w Czarnobylskiej Elektrowni Jądrowej
Zniszczony blok energetyczny nr IV (Maj 1986)
Podstawowe informacje
Rodzaj zdarzenia	Wypadek jądrowy
Państwo	ZSRR
Miejsce	Ukraińska SRR Prypeć (miasto)
Data	26.04.1986
Czas	1:23:47 (21:23:47 UTC)
Ofiary śmiertelne	31
Obszar objęty skażeniem	Od 125 000 do 146 000 km²
Ludność objęta ewakuacją	> 350 0000 (w tym 115 000 ze strefy o promieniu 30 km od elektrowni)
Skala INES	7 (najwyższy)

Wypadek w Czarnobylskiej Elektrowni Jądrowej (znany również jako katastrofa w Czarnobylu lub katastrofa czarnobylska) – zniszczenie 26 kwietnia 1986 czwartego bloku energetycznego Czarnobylskiej Elektrowni Jądrowej położonej w pobliżu miasta Prypeć (Ukraińska SRR, obecnie Ukraina) w wyniku przegrzania rdzenia reaktora co w konsekwencji doprowadziło do wybuchu mieszaniny piorunującej a następnie pożaru oraz rozprzestrzenienia się substancji promieniotwórczych uwolnionych do atmosfery w postaci gazów, aerozoli oraz drobin stopionego lub rozkruszonego paliwa. Wypadek ten jest uważany za największy tego rodzaju w historii energetyki jądrowej, zarówno pod względem ofiar śmiertelnych, osób dotkniętych jej bezpośrednimi skutkami, jak i pod względem strat ekonomicznych. Uważana jest za jedną z największych katastrof przemysłowych XX wieku. Została zakwalifikowana do siódmego, najwyższego stopnia w skali INES

W wyniku wypadku 134 osoby zostały dotknięte chorobą popromienną w różnym stopniu. Skażeniu promieniotwórczemu uległ obszar od 125 000 do 146 000 km² terenu na pograniczu Białorusi, Ukrainy i Rosji, a wyemitowana z uszkodzonego reaktora chmura radioaktywna rozprzestrzeniła się po całej Europie. W efekcie skażenia ewakuowano i przesiedlono ponad 350 tysięcy osób, w tym 115 tysięcy osób ze strefy o promieniu 30-kilometrów od elektrowni. W związku z konsekwencjami wypadku zmobilizowano znaczne zasoby, ponad 600 tysięcy osób wzięło udział w likwidacji jego następstw.

W ciągu pierwszych trzech miesięcy po wypadku śmierć poniosło 30 osób, kolejne 19 zgonów w latach 1987-2004 można przypisać jego bezpośrednim konsekwencjom. Wysokie dawki promieniowania na którego oddziaływanie byli narażeni członkowie służb ratowniczych oraz likwidatorów, spowodowały lub mogą spowodować dodatkowe 4 tysiące zgonów z powodu długotrwałych skutków promieniowania. Liczby te są jednak znacznie niższe niż liczba ofiar katastrofy funkcjonująca w przestrzeni publicznej.

W przeciwieństwie do ataków atomowych na Hiroszimę i Nagasaki, wybuch przypominał bardzo potężną "brudną bombę" gdzie skażenie promieniotwórcze stało się głównym czynnikiem rażącym. Cząsteczki wyemitowane do atmosfery w wyniku wybuchu oraz wydobywającej się z wewnątrz reaktora pary wodnej, rozprzestrzeniały różne materiały promieniotwórcze, głównie radionuklidy jodu i cezu. Największe opady zaobserwowano na obszarach w pobliżu reaktora, oraz na terenach należących obecnie do Białorusi, Ukrainy i Rosji.

Wypadek ten stał się wydarzeniem o wielkim znaczeniu społecznym i politycznym dla ZSRR. Wszystko to pozostawiło określony ślad w przebiegu śledztwa w sprawie jego przyczyn. Podejście do interpretacji faktów i okoliczności wypadku zmieniło się z czasem i mimo upływu kilkudziesięciu lat nadal nie ma konsensusu co do przyczyn awarii. Większość naukowców i ekspertów za główną przyczynę wypadku uważa błędy projektu reaktora pierwotnie skonstruowanego w celu produkcji plutonu do celów militarnych. Chłodzenie lekką wodą i moderacja grafitem umożliwiła stosowanie jako paliwa naturalnego uranu, bez jego uprzedniego wzbogacania. Czyniło to z RBMK jeden z najekonomiczniejszych reaktorów. Jednak kombinacja ta oznacza również wzrost reaktywności przy zwiększaniu się ilości pary w rdzeniu reaktora, co utrudnia jego sterowanie i mogło doprowadzić do utraty stabilności reaktora. Właśnie ten defekt był jedną z przyczyn. Przyczyną wtórną były błędy proceduralne. W okresie ZSRR z powodów politycznych eksponowano głównie winę operatorów reaktora.

Elektrownia

Czarnobylska Elektrownia Jądrowa im. W. I. Lenina znajduje się na terytorium Ukrainy (do 1991 Ukraińskiej SRR), 18 km na północny zachód od miejscowości Czarnobyl, 16 km od granicy ukraińsko-białoruskiej i około 110 km od Kijowa. Od 1979 do 1986 administracyjnie podlegała miastu Prypeć oddalonemu o 3 km na północny zachód od elektrowni.

Budowa elektrowni rozpoczęła się 1 lutego 1970. W 1986 w eksploatacji były cztery bloki energetyczne: nr I (1978), nr II (1979), nr III (1982) oraz IV (1984). W momencie wypadku trwała budowa kolejnych dwóch bloków nr V (ukończony w 70%) oraz nr VI, także o mocy 1 GW (3200 MW mocy cieplnej) każdy. Łącznie w 1986 elektrownia miała 12800 MW (energia cieplna) i 4000 MW (energia elektryczna).

Przebieg wypadku

Przygotowania do testu

Pierwszy wybuch

Drugi wybuch

Relacje świadków

Relacja Jurija Treguba, naczelnika wcześniej zmiany podczas zeznań w Procesie Czarnobylskim:

Usłyszałem głuchy huk. Pomyślałem że wirnik turbiny uległ uszkodzeniu. (...) Podskoczyłem i usłyszałem drugi huk, o wiele silniejszy. Poczułem że cały budynek się zatrząsł... zgasły światła. Po chwili włączyło się zasilanie awaryjne. (...) Część dachu maszynowni zawaliła się – prawdopodobnie coś na nią spadło (...) Przez wyrwę w dachu byłem w stanie dojrzeć niebo i gwiazdy, widzę że pod moimi stopami są fragmenty dachu i jakieś czarne drobiny, jakby kurz. Myślę – ... skąd pochodzi ten pył? Czy jest to bitum? Czyżby był tak wysechł na słońcu że przemienił się w pył? Wtedy zrozumiałem. To był grafit. (...) Przeszliśmy mijając gruzowisko... wskazałem na blask... pod moimi stopami. To jest Hiroszima – rzekł Diatłow. Przez dłuższy czas szliśmy dalej, w milczeniu. W końcu powiedział: Nawet w najczarniejszym koszmarze mi się to nie śniło. Był on... co mogę powiedzieć... wypadkiem ogromnych rozmiarów.

Sytuacja po wypadku

Akcja gaśnicza

Zapis rozmów dyspozytora centralnego punktu łączności przeciwpożarowej (CPPS) z dyspozytorami straży pożarnej z WPCz-2, PPCz-31 (Polesie) i Iwankowa.

Około godz. 1:26 zostaje powiadomiona zostaje pełniąca wówczas dyżur bojowy Zmilitaryzowana Jednostka Pożarnicza nr 2 (ВПЧ-2) odpowiadająca za ochronę przeciwpożarową elektrowni stacjonująca ok. 1200 m (ok. 800 w linii prostej) od budynku czwartego bloku. Po ok. dwóch minutach na miejsce dotarły trzy odziały (zastępy): autocysterna, autopompa i samochód wodno-pianowy AC-40 (Ural-375) pod bezpośrednim dowództwem por. Władimira Prawika (zmarł w wyniku ostrej choroby popromiennej 11 maja 1986) w liczbie 14-stu strażaków.

Po wstępnej ocenie sytuacji i rozmiaru pożaru zażądał wezwania na miejsce pożaru wsparcia z pobliskiej Samodzielnej Zmilitaryzowanej Jednostki Pożarniczej nr 6 (СВПЧ-6) stacjonującej w Prypeci ok 4100 m (ok. 3500 m w linii prostej) oraz Czarnobyla (PPCz-17) i Polesia (PPCz-31). Około 1:35 na miejsce docierają trzy zastępy (oddziały): dwie autocysterny AC-40 (ZIŁ-130) oraz samojezdna drabina pożarnicza AL-30 (ZIŁ-131) pod dowództwem por. Wiktora Kibenoka (zmarł w wyniku ostrej choroby popromiennej 11 maja 1986) w sile 10-ciu strażaków.

Na godzinę 1:35 na miejscu wypadku znajdowało się:

• 176 osób należących do V zmiany roboczej elektrowni
• 268 pracowników budowlanych nocnej zmiany roboczej przy budowie III etapu elektrowni (budowa bloków nr V i VI)
• 23 pracowników ochrony wewnętrznej (WOChR)

Około 1:40 na miejsce docierają pierwsze oddziały Zawoowej Jednostki Pożarniczej nr 17 z Czarnobyla oddalonej około 18 km (ok. 14 km w linii prostej) od elektrowni a następnie jednostki z Polesia. W tym samym czasie dowództwo nad akcją gą przejął przybyły z Prypeci mjr. Leonid Tielatnikow.

Zapis rozmów dyspozytora centralnego punktu łączności przeciwpożarowej (CPPS) z dyspozytorami straży pożarnej z WPCz-2, PPCz-31 (Polesie) i Iwankowa.

Treść komunikatu w języku polskim		Treść komunikatu w języku rosyjskim
— Halo. Czy to WPCz-2? — Tak. — Co się tam u was pali? — Wybuch... w głównym budynku. Trzecim, czwartym... pomiędzy trzecim a czwartym blokiem. — Czy są tam jacyś ludzie? — Tak. ... — Zawiadomić wszystkich! — Zawiadomiłem! Naczelnika zawiadomiłem! — Tak wszystkich, wszystkich oficerów, cały korpus oficerski powiadomić! ... — Leonid Aleksejewicz? — Tak. — Halo. Prypeć, pali się dach trzeciego i czwartego bloku, doszło tam do awarii, wybuchu. — … mów! — Czy oni to potwierdzili? — Nie potwierdzili. Jedynie dyspozytor z Prypeci powiedział że doszło tam do wypadku. ... — Straż pożarna. — Halo, Iwanków? — Tak, tak.. —Wyjechaliście do Prypeci...Halo! — Tak, tak, słyszę. — Kierujcie się do elektrowni, dach trzeciego i czwartego bloku się pali! ... — Straż pożarna. — Halo, Polesie? — Tak. — Wyjeżdżajcie do elektrowni, dach trzeciego i czwartego bloku się pali!		— Алло. Это ВПЧ-2? — Да. — Что у вас там горит? — Взрыв... на главном корпусе... между третьим и четвертым блоком. — А там люди есть? — Да! ... — Поднимай наш состав! — Поднимаю! Начальника поднял. — Всех, всех, весь офицерский состав, офицерский корпус поднимай! ... — Леонид Алексеевич? — Да — Алло. Припять, третий и четвертый блок, горит крыша в результате аварии, взрыва. — … Давай! — Так уже подтвердили? — Не подтвердили. Авария произошла у них. Это диспетчер Припяти сказала. — Пожарная охрана. — Алло. Иванков? — Да-да. — Значит, вы выезжаете в Припять…Алло! — Да-да я слышу. — На атомную станцию выезжаете. Там третий и четвертый блок, горит крыша. ... — Пожарная охрана. — Алло. Полесское? — Да. — Вы, значит, выезжаете на атомную станцию. Там горит крыша третьего и четвертого блока.

Chronologia

• 1:26:03 – uruchomiono alarm pożarowy
• 1:28 – przybycie jednostek WPCz-2
• 1:35 – przybycie jednostek SWPCz-6
• 1:40 – dowództwo przejmuje Leonid Tielatnikow
• 2:10 – Ugaszono główne ogniska pożaru na dachu maszynowni
• 2:30 – Ugaszono główne ogniska pożaru na dachu hali głównej reaktora
• 3:30 – przybycie jednostek z Kijowa
• 4:50 – zlokalizowano główne ognisko pożaru
• 6:35 – Ostatecznie ugaszono wszystkie pożary na dachu maszynowni i hali głównej reaktora

Pierwsze reakcje

Około 1:32, do dyrektora elektrowni Wiktora Briuchanowa, przebywającego wówczas w swoim mieszkaniu w Prypeci zadzwonił naczelnik wydziału chemicznego informując go pożarze w elektrowni i że został po niego wysłany zakładowy autobus wyposażony w radiostację. Podczas jazdy korzystając z radiostacji skontaktował się z dyżurną telefonistką nakazując jej powiadomienie wszystkich służb o wypadku, zgodnie ze stosowną procedurą awaryjną.

Około 1:55, telefonicznie o wypadku zostaje poinformowany szef sztabu zakładowej obrony cywilnej Sierafim S. Worobjew i zostaje poproszony o pilne przybycie do elektrowni. W drodze ze swojego mieszkania spotyka I. sekretarza komitetu zakładowego partii – Siergieja Paraszyn, który również został powiadomiony o wypadku. Kiedy dotarli ono do biura dyrektora znajdowali się tam już I. sekretarz Komitetu Miejskiego w Prypeci – A. Wiesiełowski. Razem zeszli do podziemnego schronu Obrony Cywilnej znajdującego się pod elektrownią. Worobjew otworzył masywne drzwi. W schronie znajdował się dozymetr. Urządzenie wskazywało na skali maksymalny odczyt promieniowania tła. Widząc to dyrektor miał powiedzieć. "Ten instrument jest wadliwy. W naturze nie występują dawki". Worobjew powiadomił o wypadku oficera dyżurnego Sztabu Obrony Cywilnej w Kijowie a Briuchanow zaczął informować o sytuacji władze Wszechzwiązkowego Zjednoczenie Przemysłu „Sojuzatomeniergo” w Moskwie.

Promieniowanie

Przyczyny wypadku i dochodzenie

Straty ludzkie

Raport Komitetu Naukowego ONZ ds. Skutków Promieniowania Atomowego (UNSCEAR) stwierdza, że objawy zespołu choroby popromiennej wykryto u 134 osób obecnych na miejscu wypadku 26 kwietnia 1986 (personelu elektrowni oraz służb ratowniczych). 29 z nich zmarło w wyniku napromieniowania, 1 od poparzeń oraz 1 w wyniku wybuchu. Ponadto podczas budowy Sarkofagu śmierć poniosło 11 osób. Najbardziej spektakularnym wypadkiem była uchwycona na filmie katastrofa śmigłowca, którego łopaty wirnika uderzyły o mało widoczne liny dźwigu; w wyniku czego cała załoga śmigłowca zginęła.

W ciągu ostatnich 30 lat NERR odnotował 122 przypadki białaczki wśród likwidatorów. 37 z nich mogło zostać wywołanych przez promieniowanie w Czarnobylu. Nie odnotowano wzrostu liczby zachorowań wśród innych typów onkologii wśród likwidatorów w porównaniu z resztą populacji.

W latach 1986-2011 spośród 195 000 rosyjskich likwidatorów zarejestrowanych w NRER około 40 000 osób zmarło z różnych przyczyn, podczas gdy ogólny wskaźnik umieralności nie przekroczył odpowiednich średnich wartości w populacji Federacji Rosyjskiej.

Według NRER na koniec 2015 r. 993 przypadków raka tarczycy u dzieci i młodzieży (w chwili wypadku), 99 może być związane z narażeniem na promieniowanie.